AUC PHILOLOGICA
AUC PHILOLOGICA

AUC Philologica (Acta Universitatis Carolinae Philologica) je akademický časopis publikující jak lingvistické, tak literárně historické a teoretické studie. Nedílnou součástí časopisu jsou i recenze odborných knih a zprávy z akademického prostředí.

Časopis je indexován v databázích CEEOL, DOAJ, EBSCO a ERIH PLUS.

AUC PHILOLOGICA, Vol 2024 No 2 (2024), 113–141

Zwei Beiträge zum comes Orientis Iulianus, dem Onkel Kaiser Julians

[Two studies on the comes Orientis Iulianus, the uncle of emperor Julian]

Raphael Brendel

DOI: https://doi.org/10.14712/24646830.2024.8
zveřejněno: 22. 10. 2024

Abstract

This is a study of two questions concerning the life of Iulianus (who was comes Orientis under his nephew, the emperor Julian). The first part identifies the unnamed uncle of Julian and lover of chariot races in Misopogon 5 [340a] not as Iulianus, as usually assumed, but as Constantine the Great. The second part shows that the Christian wife of Iulianus, who is first mentioned in Theodoret (Hist. eccl. III, 13, 2–3), is an invention inspired by the wife of Pilate (Mt 27, 19). The first appendix offers a few additional notes on Constantia as the alleged name for Julian’s sister. The second appendix is a complete prosopographical entry for Iulianus.

klíčová slova: chariot races; Constantine (emperor); Iulianus (comes Orientis); Julian (emperor); Misopogon; prosopography; Theodoret (Church History)

reference (194)

1. AASS = Acta sanctorum. 1643-.

2. Abramides, G., Christodoulou, G., 1997. Ioulianos, Misopogon (Logos gia ten Apechtheia pros ta Genia) e Antiochikos, Epistoles, Kata Christianon. Apodose: Giannes Abramides, Giannes Christodoulou. Epimeleia - Prologos: Giannes Abramides. Thessalonike: Epiloge.

3. Aceto, F., 2008. "Note sull'autenticità dell'ep. 84 di Giuliano imperatore". Rivista di cultura classica e medioevale 50, 187-206.

4. Albertazzi, M., 2016. Flavius Claudius Iulianus, Misopogon. Testo greco, latino, italiano. A cura di Marco Albertazzi. Lavis: Finestra.

5. Bakyta, J., 2018. "Eine etymologische Bemerkung zu anepsios". Chatreššar 1/2018, 5-11.

6. Barnes, T. D., 1992. "New Year 363 in Ammianus Marcellinus: Annalistic Technique and Historical Apologetics". In: J. den Boeft, D. den Hengst, H. C. Teitler (Hrsg.), Cognitio gestorum: The Historiographic Art of Ammianus Marcellinus. Amsterdam [et al.]: North-Holland, 1-8.

7. Barrett, A. A., 2006. "Augustus and the Governors' Wives". Rheinisches Museum für Philologie 149, 129-147.

8. Baudoin, A.-C., 2010. "La femme de Pilate dans les Actes de Pilate, recension grecque A (II, 1)". Apocrypha 21, 133-149. CrossRef

9. Baumann, N., 2018. ,Götter in Gottes Hand'. Die Darstellung zeitgenössischer Kaiser bei Gregor von Nazianz. Münster: Aschendorff.

10. Baur, J. C., 1916. Des heiligen Kirchenlehrers Johannes Chrysostomus Erzbischofs von Konstantinopel Kommentar zum Evangelium des hl. Matthäus. IV. Band. Aus dem Griechischen übersetzt von Johannes Chrysostomus Baur. Kempten / München: Kösel.

11. Begass, C., 2018. Die Senatsaristokratie des oströmischen Reiches, ca. 457-518. Prosopographische und sozialgeschichtliche Untersuchungen. München: C. H. Beck. CrossRef

12. Benoist-Méchin, J., 1979. Kaiser Julian oder der verglühte Traum. Übertragung von Ulla Leippe. Frankfurt: Societäts-Verlag.

13. Berger, J.-D., Fontaine, J., Schmidt, P. L. (Hrsg.), 2020. Handbuch der lateinischen Literatur der Antike. Sechster Band. Die Literatur im Zeitalter des Theodosius (374-430 n. Chr.). Zweiter Teil. Christliche Prosa. München: C. H. Beck. CrossRef

14. Bidez, J., 1924. L'Empereur Julien, OEuvres complètes I, 2. Lettres et fragments. Texte revu et traduit par J. Bidez. Paris: Les Belles Lettres.

15. Bleckmann, B., Stein, M., 2015. Philostorgios, Kirchengeschichte. Band 2. Kommentar. Ediert, übersetzt und kommentiert von Bruno Bleckmann und Markus Stein. Paderborn: Schöningh.

16. Bleckmann, B., Groß, J., 2018. Eutropius, Breviarium ab urbe condita. Ediert, übersetzt und kommentiert von Bruno Bleckmann und Jonathan Groß. Paderborn: Schöningh. CrossRef

17. Blochmann, A., 2001. Christus vor Pontius Pilatus und vor Herodes Antipas. Die Ikonographie der Darstellungen in der italienischen Kunst von den Anfängen im 4. Jahrhundert bis ins Cinquecento. Diss. Johann-Wolfgang-Goethe-Universität zu Frankfurt am Main.

18. Bonamente, G., 2006. "Costantino santo". Cristianesimo nella storia 27, 735-769.

19. Bond, H. K., 1994. Pontius Pilate in History and Interpretation. Diss. Durham University.

20. Bonnard, E., 1979. Saint Jérôme, Commentaire sur S. Matthieu. Tome II (livres III-IV). Texte latin, traduction, notes et index par Émile Bonnard. Paris: Éditions du Cerf.

21. Bouffartigue, J., 1992. L'Empereur Julien et la culture de son temps. Paris: Institut d'Études Augustiniennes.

22. Bouffartigue, J., 2005. "L'authenticité de la Lettre 84 de l'empereur Julien". Revue de philologie, de littérature et d'histoire anciennes 79, 231-242. CrossRef

23. Bradbury, S., Moncur, D., 2023. The Letters of Libanius from the Age of Theodosius. Translated with commentary by Scott Bradbury and David Moncur. Liverpool: Liverpool University Press.

24. Brakke, D., Gwynn, D. M., 2022. The Festal Letters of Athanasius of Alexandria, with the Festal Index and the Historia Acephala. Translated with commentary by David Brakke and David M. Gwynn. Liverpool: Liverpool University Press.

25. Brendel, R., 2017. Kaiser Julians Gesetzgebungswerk und Reichsverwaltung. Hamburg: Kovač.

26. Brendel, R., 2018. "Über argyrion, argentum und pecunia. Ein Vergleich der Münzterminologie im griechischen und lateinischen Neuen Testament (Vulgata)". Jahrbuch für Numismatik und Geldgeschichte 68, 217-226.

27. Brendel, R., 2021. "Constantius Gallus, Bruder oder Halbbruder Julians?" Acta Universitatis Carolinae. Philologica 4/2021 - Graecolatina Pragensia, 83-90. CrossRef

28. Bringmann, K., 2004. Kaiser Julian. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft.

29. Burtea, B., 2012. "Die äthiopische Fassung des Gamalielevangeliums". In: Markschies, Schröter (2012: I, 2, 1336-1347).

30. Caltabiano, M., 2017. "Giuliano l'Apostata e Costantino: rottura o continuità?" In: R. Macchioro (Hrsg.), Costantino a Milano. L'editto e la sua storia (313-2013). Milano: Biblioteca Ambrosiana / Roma: Bulzoni, 151-164.

31. Calza, R., 1972. Iconografia romana imperiale. Da Carausio a Giuliano (287-363 d. C.). Roma: L'Erma di Bretschneider.

32. Carrington Smith, J., 1984. "Pilate's Wife?" Antichthon 18, 102-107. CrossRef

33. Célérier, P., 2010. La présence et l'utilisation des écrits de l'Empereur Julien chez les auteurs païens et chrétiens du IVe au VIe siècle. Diss. Université Paris Nanterre.

34. Célérier, P., 2013. L'ombre de l'empereur Julien. Le destin des écrits de Julien chez les auteurs païens et chrétiens du IVe au VIe siècle. Paris: Presses Universitaires de Paris Ouest. CrossRef

35. Clauss, M., 2016. Athanasius der Große. Der unbeugsame Heilige. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft.

36. Cobet, C. G., 1861. "Annotationes criticae et palaeographicae ad Iuliani Orationes. Ad orationem quae inscribitur Antiochikos e Misopogon". Mnemosyne 10, 164-192.

37. Conti, S., 2004. Die Inschriften Kaiser Julians. Stuttgart: Steiner.

38. Crawford, P., 2016. Constantius II: Usurpers, Eunuchs and the Antichrist. Barnsley: Pen & Sword.

39. Daly, S. N., 2021. Sources and Redaction in the Account of the Emperor Julian in Book 3 of Theodoret's Historia Ecclesiastica. Diss. Florida State University.

40. De la Bléterie, J. P. R., 1748. Histoire de l'Empereur Jovien et traductions de quelques ouvrages de l'Empereur Julien. Tome second. Le Misopogon et les lettres de Julien. Paris: Prault.

41. De Vita, M. C., 2022. Giuliano Imperatore, Lettere e discorsi. Testo greco a fronte. A cura di Maria Carmen De Vita, prefazione di Arnaldo Marcone. Firenze / Milano: Bompiani.

42. Demandt, A., 1999. Hände in Unschuld. Pontius Pilatus in der Geschichte. Köln / Weimar / Wien: Böhlau.

43. Demandt, A., 2012. Pontius Pilatus. München: C. H. Beck.

44. Demandt, A., 2019. Marc Aurel. Der Kaiser und seine Welt. Zweite, durchgesehene Auflage. München: C. H. Beck. CrossRef

45. den Boeft, J., Drijvers, J. W., den Hengst, D., Teitler, H. C., 1998. Philological and Historical Commentary on Ammianus Marcellinus XXIII. Groningen: Egbert Forsten.

46. Dodson, D. S., 2010. "Dream Magic: The Dream of Pilate's Wife and the Accusation of Magic in the Acts of Pilate". In: T. Nicklas, A. Merkt, J. Verheyden (Hrsg.), Gelitten, Gestorben, Auferstanden. Passionsund Ostertraditionen im antiken Christentum. Tübingen: Mohr Siebeck, 21-30.

47. Doignon, J., 1979. Hilaire de Poitiers, Sur Matthieu. Tome II. Texte critique, traduction, notes, index et appendice par Jean Doignon. Paris: Éditions du Cerf.

48. Doignon, J., 1989. "In Matthaeum". In: R. Herzog (Hrsg.), Handbuch der lateinischen Literatur der Antike. Fünfter Band. Restauration und Erneuerung. Die lateinische Literatur von 284 bis 374 n. Chr. München: C. H. Beck, 452-455.

49. Downey, G., 1934. A Study of the Comites Orientis and the Consulares Syriae. Diss. Princeton University.

50. Dulière, W. L., 1953. "La révélation par songe dans l'Évangile de Matthieu". Annuaire de l'Institut de philologie et d'histoire orientales et slaves 13, 665-670.

51. Duncombe, J., 1798. The Works of the Emperor Julian, and Some Pieces of the Sophist Libanius, Translated from the Greek. Volume the first. Third edition corrected. London: Cadell.

52. Duval, Y.-M., 2020. "Commentariorum in Matthaeum libri IV". In: Berger, Fontaine, Schmidt (2020: 253-254).

53. Ebeid, B. S., 2019. Pontios Pilatos. Kainodiathekikes kai exokainodiathekikes anafores [= Pontius Pilate: references from inside and outside the New Testament]. Diss. Aristotle University of Thessaloniki.

54. Ellero, G., 2009. "La Moglie di Pilato e le prime donne cristiane". Rivista di storia e letteratura religiosa 45, 647-662.

55. Fascher, E., 1947. "Das Weib des Pilatus. Eine Studie zu Mt 27, 19". Theologische Literaturzeitung 72, 201-204.

56. Fascher, E., 1951. Das Weib des Pilatus (Matthäus 27, 19). Die Auferweckung der Heiligen (Matthäus 27, 51-53). Zwei Studien zur Geschichte der Schriftauslegung. Halle: Niemeyer.

57. Feger, F., 2019. Julian Apostata im 19. Jahrhundert. Literarische Transformationen der Spätantike. Heidelberg: Winter.

58. Fertl, E., 2017. Die Ehefrauen römischer Amtsträger und ihre politische, gesellschaftliche und religiös-kultische Rolle in den Provinzen. Diss. Universität Wien.

59. Fontaine, J., Prato, C., Marcone, A., 1987. Giuliano imperatore, Alla madre degli dei e altri discorsi. Introduzione di Jacques Fontaine, testo critico a cura di Carlo Prato, traduzione e commento di Arnaldo Marcone. Milano: Mondadori.

60. Giebel, M., 1999. Julian Apostata, Der Barthasser. Aus dem Griechischen übersetzt und herausgegeben von Marion Giebel. Stuttgart: Reclam.

61. Giebel, M., 2016. Julian Apostata, Das Kaiserbankett, der Barthasser. Übersetzt von Marion Giebel. Wiesbaden: Marix.

62. Gillman, F. M., 1992. "The Wife of Pilate (Matthew 27:19)". Louvain Studies 17, 152-165. CrossRef

63. Görres, F., 1883. "Die angebliche Christenverfolgung zur Zeit des Kaisers Claudius II." Zeitschrift für wissenschaftliche Theologie 27, 37-84.

64. Greenwood, D. N., 2013. Julian's Recapitulation of Constantine. Diss. The University of Edinburgh.

65. Greenwood, D. N., 2021. Julian and Christianity: Revisiting the Constantinian Revolution. Ithaca / London: Cornell University Press. CrossRef

66. Groß-Albenhausen, K., 1999. Imperator christianissimus. Der christliche Kaiser bei Ambrosius und Johannes Chrysostomus. Frankfurt am Main: Marthe Clauss.

67. Güldenpenning, A., 1889. Die Kirchengeschichte des Theodoret von Kyrrhos. Eine Untersuchung ihrer Quellen. Halle: Niemeyer.

68. Haefs, G., 2004. Die Geliebte des Pilatus. München: Random House.

69. Hakami, K., 2005. "Die (römische) Verwandtschaftsterminologie: Eine kleine Einführung in ihre Bedeutung (für Althistoriker)". In: K. Strobel (Hrsg.), Die Geschichte der Antike aktuell: Methoden, Ergebnisse und Rezeption. Akten des 9. gesamtösterreichischen Althistorikertages 2002 und der V. Internationalen Table Ronde zur Geschichte der Alpen-Adria-Region in der Antike (Klagenfurt, 14. 11. - 17. 11. 2002). Klagenfurt / Ljubljana / Wien: Mohorjeva Hermagoras, 265-278.

70. Halkin, F., 1986. Hagiologie byzantine. Textes inédits publiés en grec et traduits en français. Bruxelles: Société des Bollandistes.

71. Hammerstaedt, J., 1996. "Die Vergöttlichung unwürdiger Menschen bei den Heiden als apologetisches Argument in Schriften des Sokrates, Theodoret, Cyrill von Alexandrien und Johannes Chrysostomos". Jahrbuch für Antike und Christentum 39, 76-101.

72. Hartman, J., 2017. "Invective Oratory and Julian's Misopogon". Greek, Roman and Byzantine Studies 57, 1032-1057.

73. Head, C., 1982. "Women in the life and writings of the Emperor Julian". Byzantina 11, 9-20.

74. Herklotz, F. (Hrsg.), 1972. Der Kristall. Christliche Erzählungen unserer Zeit. Zweite Auflage. Berlin: Evangelische Verlagsanstalt.

75. Hertlein, F. C., 1876. Iuliani imperatoris quae supersunt praeter reliquias apud Cyrillum omnia. Vol. II. Recensuit Fridericus Carolus Hertlein. Lipsiae: Teubner.

76. Herzog zu Sachsen, M., 1910. Des heiligen Johannes Chrysostomus Homilien über das Evangelium des heiligen Matthäus. Erster Band. Neubearbeitet und herausgegeben von Max, Herzog zu Sachsen. Regensburg: Manz.

77. Hill, R. C., 2005. Reading the Old Testament in Antioch. Leiden / Boston: Brill. CrossRef

78. Hilton, J., 2017. "The cost of leadership: the relationship between crowds and power in the Misopogon of the emperor Julian and the Aethiopica of Heliodorus". In: R. Evans (Hrsg.), Mass and Elite in the Greek and Roman Worlds: From Sparta to Late Antiquity. London / New York: Routledge, 137-148. CrossRef

79. Hourihane, C., 2009. "She Who Is Not Named: Pilate's Wife in Medieval Art". In: K. Kogman-Appel, M. Meyer (Hrsg.), Between Judaism and Christianity: Art Historical Essays in Honor of Elisheva (Elisabeth) Revel-Neher. Leiden / Boston: Brill, 215-239. CrossRef

80. Jacob, W., 1939. Rez. "Frederic A. Bieter: The syntax of the cases and prepositions in Cassiodorus' Historia Ecclesiastica Tripertita. Diss. Washington, The Catholic University of America 1938". Gnomon 15, 376-382.

81. James, M. R., 1897. Apocrypha anecdota: Second series. Cambridge: University Press.

82. Janßen, H., 1953. Kaiser Julians Herrscherideal in Theorie und Wirklichkeit. Diss. Universität zu Köln.

83. Jeep, L., 1885. "Quellenuntersuchungen zu den griechischen Kirchenhistorikern", Jahrbücher für classische Philologie. Supplementband 14, 53-178.

84. Jiménez Sánchez, J. A., 2003. "El emperador Juliano y su relación con los juegos romanos". Polis. Revista de ideas y formas políticas de la Antigüedad Clásica 15, 105-127.

85. Kany, R., 1995a. "Claudia Procula und der Große Pan. Zur antiken paganen und christlichen Vorgeschichte eines Traumes in Dorothy Sayers' The Man Born to be King". arcadia. International Journal of Literary Culture / Internationale Zeitschrift für literarische Kultur 30, 62-70.

86. Kany, R., 1995b. "Die Frau des Pilatus und ihr Name. Ein Kapitel aus der Geschichte neutestamentlicher Wissenschaft". Zeitschrift für die neutestamentliche Wissenschaft 86, 104-110.

87. Kinzig, W., 2019. Christenverfolgung in der Antike. München: C. H. Beck. CrossRef

88. Kinzig, W., 2021. Christian Persecution in Antiquity. Translated by Markus Bockmuehl. Waco, Texas: Baylor University Press.

89. Klein, R. (Hrsg.), 1979. Marc Aurel. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft.

90. Kötter, J.-M., Scardino, C., 2017. Gallische Chroniken. Ediert, übersetzt und kommentiert von Jan-Markus Kötter und Carlo Scardino. Paderborn: Schöningh. CrossRef

91. Kötter, J.-M., Scardino, C., 2019. Chronik des Hydatius. Fortführung der spanischen Epitome. Ediert, übersetzt und kommentiert von Jan-Markus Kötter und Carlo Scardino. Paderborn: Schöningh. CrossRef

92. Kousolis, A. A., Economopoulos, K. P., Hatzinger, M., Eshraghian, A., Tsiodras, S., 2012. "The Fatal Disease of Emperor Galerius". Journal of the American College of Surgeons 215, 890-893. CrossRef

93. Krause, J.-U., 2018. Geschichte der Spätantike. Eine Einführung. Tübingen: Francke. CrossRef

94. Lacombrade, C., 1964. L'Empereur Julien, OEuvres complètes II, 2. Discours de Julien empereur: Les Césars - Sur Hélios-roi - Le Misopogon. Texte établi et traduit par Christian Lacombrade. Paris: Les Belles Lettres.

95. Lambrechts, P., 1934. "L'empereur Lucius Verus. Essai de réhabilitation". L'Antiquité Classique 3, 173-201. CrossRef

96. Largajolli, D., Parisio, P., 1889. "Nuovi studi intorno a Giuliano imperatore". Rivista di filologia e d'istruzione classica 17, 289-375.

97. Lasius, H. J., 1770. Des Kaiser Julians zwo Spottschriften, die Cäsars und Misopogon. Griechisch nebst einer deutschen Uebersetzung und mit Anmerkungen versehen von Hermann Jacob Lasius. Greifswald: Röse.

98. Lauber, P., 2015. "Innerchristliche Apologetik bei Philostorgius. Aëtius als Beispiel einer Personenstilisierung anhand biblischer Reminiszenzen". In: M. Wallraff (Hrsg.), Geschichte als Argument? Historiographie und Apologetik. Akten der Tagung der Patristischen Arbeitsgemeinschaft, Basel, 2.-5. 1. 2013. Leuven / Paris / Bristol, CT: Peeters, 153-159.

99. Lenski, N., 2016. Constantine and the Cities: Imperial Authority and Civic Politics. Philadelphia: University of Pennsylvania Press. CrossRef

100. Leppin, H., 1996. Von Constantin dem Großen zu Theodosius II. Das christliche Kaisertum bei den Kirchenhistorikern Socrates, Sozomenus und Theodoret. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht. CrossRef

101. Levenson, D. B., 2004. "The Ancient and Medieval Sources for the Emperor Julian's Attempt to Rebuild the Jerusalem Temple". Journal for the Study of Judaism in the Persian, Hellenistic, and Roman Period 35, 409-460. CrossRef

102. Löfstedt, B., 1991. Sedulius Scottus, Kommentar zum Evangelium nach Matthäus. 11,2 bis Schluß, Anhang, Register. Freiburg: Herder.

103. Löfstedt, B., 2003. Anonymi in Matthaeum. Edidit Bengt Löfstedt. Turnhout: Brepols.

104. L'Orange, H. P., Unger, R., 1984. Das spätantike Herrscherbild von Diokletian bis zu den Konstantin-Söhnen, 284-361 n. Chr. Berlin: Mann.

105. Lorrain, A., 2015. "Des prologues bibliques d'origine chrysostomienne : Les Arguments attribués à Théodoret et à Théophylacte sur les épîtres pauliniennes". Zeitschrift für antikes Christentum 19, 481-501. CrossRef

106. Luz, U., 2002. Das Evangelium nach Matthäus. 4. Teilband. Mt 26-28 [= Evangelisch-Katholischer Kommentar zum Neuen Testament I/4]. Düsseldorf / Zürich: Benzinger / Neukirchen-Vluyn: Neukirchener.

107. Lyonnet, S., 1939. "Témoignages de saint Jean Chrysostome et de saint Jérôme sur Jacques le frère du Seigneur". Recherches de science religieuse 29, 335-351.

108. Maenchen-Helfen, O. J., 1962. "Ein unbeachtetes Zeugnis für das Keltentum der Bastarnen". Beiträge zur Namenforschung 13, 174-177.

109. Malosse, P.-L., 1997. "Libanius on Constantine Again". The Classical Quarterly 47, 519-524. CrossRef

110. Malosse, P.-L., 2001. "Noblesse, sottise et tragédie : le regard porté par Julien sur sa propre famille". Quaderni di storia 54, 41-67.

111. Malosse, P.-L., 2004a. "Antioche et le Kappa". In: B. Cabouret, P.-L. Gatier, C. Saliou (Hrsg.), Antioche de Syrie. Histoire, images et traces de la ville antique. Colloque organisé par B. Cabouret, P.-L. Gatier et C. Saliou, Lyon, Maison de l'Orient et de la Méditerranée, 4, 5, 6 octobre 2001. Paris: De Boccard, 77-96.

112. Malosse, P.-L., 2004b. "Enquête sur les relations entre Julien et Gallus". Klio 86, 185-196. CrossRef

113. Malosse, P.-L., 2010. "Galilaeans or Gallus? (Julian's Letter to Aetius)". The Classical Quarterly 60, 607-609. CrossRef

114. Manthe, U., 2016. Geschichte des römischen Rechts. Fünfte, durchgesehene Auflage. München: C. H. Beck.

115. Manthe, U., 2019. Geschichte des römischen Rechts. Sechste, durchgesehene und aktualisierte Auflage. München: C. H. Beck. CrossRef

116. Marcos, M., 2019. "Callidior ceteris persecutor: The Emperor Julian and His Place in Christian Historiography". Harvard Studies in Classical Philology 110, 371-451.

117. Marcos, M., 2020. "Julian, Aetius and 'the Galilaeans'". The Classical Quarterly 70, 865-870. CrossRef

118. Marcos, M., 2023. "Helios or Jesus? The Last Words of the Emperor Julian". Classical Philology 118, 232-252. CrossRef

119. Markschies, C., Schröter, J. (Hrsg.), 2012. Antike christliche Apokryphen in deutscher Übersetzung. I. Band. Evangelien und Verwandtes. 7. Auflage. Tübingen: Mohr Siebeck.

120. Martin, A., 2008. "Théodoret et la tradition chrétienne contre l'empereur Julien". In: D. Auger, É. Wolff (Hrsg.), Culture classique et christianisme. Mélanges offerts à Jean Bouffartigue. Paris: Picard, 71-82.

121. Martin, J., 2009. "Julien, Le discours d'Antioche ou l'antibarbe, traduction inédite". Antiquité Tardive 17, 49-74. CrossRef

122. Martinius, P., 1566. Juliani Imperatoris Misopogon et epistolae. Græcé latineque nunc primúm edita & illustrata á Petro Martinio Morentino Navarro. Paris: Wechel.

123. Mayer, W., 2008. "The Making of a Saint. John Chrysostom in Early Historiography". In: M. Wallraff, R. Brändle (Hrsg.), Chrysostomosbilder in 1600 Jahren. Facetten der Wirkungsgeschichte eines Kirchenvaters. Berlin: Walter de Gruyter, 39-59. CrossRef

124. McGill, S., 2016. Juvencus' Four Books of the Gospels. Evangeliorum libri quattuor. Translated and with an introduction and notes by Scott McGill. London / New York: Routledge. CrossRef

125. Meiling, K., 2016. Julianus de Afvallige, Afvallige contra Afvalligen. Keuze uit zijn geschriften. Keuze, vertaling en inleiding Kees Meiling. Groningen: [Ta Grammata].

126. Montenz, N., 2008. Giuliano l'Apostata, L'odiatore della barba. A cura di Nicola Montenz. Milano: Archinto.

127. Moreno Resano, E., 2006. "La semblanza de Constantino en la obra de Libano [sic!]". Gerión 24, 341-353.

128. Moser, M., 2018. Emperors and Senators in the Reign of Constantius II: Maintaining Imperial Rule Between Rome and Constantinople in the Fourth Century AD. Cambridge [et al.]: Cambridge University Press. CrossRef

129. Müller, E., 1901. Kaiser Flavius Claudius Julianus. Biographie nebst Auswahl seiner Schriften. Hannover: Rehtmeyer.

130. Müller, F. L., 1998. Die beiden Satiren des Kaisers Julianus Apostata (Symposion oder Caesares und Antiochikos oder Misopogon). Griechisch und deutsch mit Einleitung, Anmerkungen und Index. Stuttgart: Steiner.

131. Müller, M., 2016. Tod und Auferstehung Jesu Christi bei Iuvencus (IV 570-812). Untersuchungen zu Dichtkunst, Theologie und Zweck der Evangeliorum Libri Quattuor. Stuttgart: Steiner. CrossRef

132. Nesselrath, H.-G., 2015. Iulianus Augustus, Opera. Edidit Heinz-Günther Nesselrath. Berlin / Boston: Walter de Gruyter. CrossRef

133. Niccolai, L., 2017. "«Avrei potuto punirti, ma ho preferito scriverti». Regole della politica e regole della satira tra Contro Nilo e Misopogon". Athenaeum 105, 605-624.

134. Nickbakht, M. A., Scardino, C., 2021. Aurelius Victor, Historiae abbreviatae. Ediert, übersetzt und kommentiert von Mehran A. Nickbakht und Carlo Scardino. Paderborn: Schöningh. CrossRef

135. Oepke, A., 1948. "Noch einmal das Weib des Pilatus. Fragment einer Dämonologie". Theologische Literaturzeitung 73, 743-746.

136. Olszaniec, S., 2007. "Comes Orientis - Zivil- oder Militärbeamter?" In: D. Musiał (Hrsg.), Society and Religions: Studies in Greek and Roman History. Volume 2. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 99-107.

137. Pająkowska, A., 2009. Julian Apostata, Misopogon czyli Nieprzyjaciel brody. Przekład, wstęp i objaśnienia Anna Pająkowska [Misopogon oder Der Barthasser. Übersetzung, Einleitung und Anmerkungen von Anna Pająkowska]. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.

138. Papadopulos Kerameus, A., 1887. "Neue Briefe von Julianus Apostata". Rheinisches Museum für Philologie 42, 15-27.

139. Parmentier, L., Hansen, G. Ch., 1998. Theodoret, Kirchengeschichte. Herausgegeben von Léon Parmentier. Dritte, durchgesehene Auflage von Günther Christian Hansen. Berlin / New York: Walter de Gruyter.

140. Paschoud, F., 2012. "On a Recent Book by Alan Cameron: The Last Pagans of Rome". Antiquité Tardive 20, 359-388. CrossRef

141. Peroutka, E., 1902. "Studie o císaři Julianovi" [Studie über den Kaiser Julian]. Listy filologické 29, 105-121 und 185-219.

142. Peter, H., 1907. "Pontius Pilatus, der römische Landpfleger in Judäa". Neue Jahrbücher für das klassische Altertum, Geschichte und deutsche Literatur und für Pädagogik 19, 1-40.

143. PG = Patrologiae cursus completus […] Series Graeca. Lutetiae Parisiorum 1857-1866.

144. PLRE I = A. H. M. Jones, J. R. Martindale, J. Morris, The Prosopography of the Later Roman Empire. Volume I: A.D. 260-395. Cambridge: Cambridge University Press, 1971.

145. Potter, D., 2010. "Constantine and the Gladiators". The Classical Quarterly 60, 596-606. CrossRef

146. Prati, R., 1928. Giuliano imperatore, Misopogone o Contro la barba. Versione, introduzione e note di Raffaello Prati. Lanciano: Carabba.

147. Prato, C., Micalella, D., 1979. Giuliano imperatore, Misopogon. Edizione critica, traduzione e commento a cura di C. Prato e D. Micalella. Roma: Ateneo & Bizzarri.

148. Prostmeier, F. R., 2001. "»Die Wolke der Gottlosigkeit«. Gültigkeit und politische Relevanz des traditionellen Wirklichkeitsverständnisses in der Polemik gegen das Christentum bei Kaiser Julian". Jahrbuch für Antike und Christentum 44, 33-57.

149. Puk, A., 2014. Das römische Spielewesen in der Spätantike. Berlin / Boston: Walter de Gruyter. CrossRef

150. Raimondi, M., 2003. "Bemarchio di Cesarea, panegirista di Costantino e Costantinopoli. Per una reinterpretazione di Libanio, Or. I 39; 41". Rivista storica dell'antichità 33, 171-199.

151. RE = Paulys Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft. 1894-1980.

152. Rosen, K., 2006. Julian. Kaiser, Gott und Christenhasser. Stuttgart: Klett-Cotta.

153. Rostagni, A., 1920. Giuliano l'Apostata. Saggio critico con le operette politiche e satiriche tradotte e commentate. Torino: Bocca.

154. Rougé, J., 1966. Expositio totius mundi et gentium. Introduction, texte critique, traduction, notes et commentaire par Jean Rougé. Paris: Éditions du Cerf.

155. Ruinart, Th., 1859. Acta martyrum. P. Theodorici Ruinart opera ac studio collecta selecta atque illustrata. Ratisbonae: Sumtibus G. Josephi Manz.

156. Salerno, F., 2007. "Cruenta spectacula in otio civili et domestica quiete non placent". In: F. M. d'Ippolito (Hrsg.). Philia. Scritti per Gennaro Franciosi. IV. Napoli: Satura, 2423-2435.

157. Salerno, F., 2009. Aspetti della 'marginalità' sul finire di un mondo. Con uno Studio introduttivo di Tullio Spagnuolo Vigorita ed uno conclusivo di Pier Paolo Dell'Anno. Napoli: Satura.

158. Salerno, F., 2012. "Cruenta spectacula in otio ciuili et domestica quiete non placent". In: S. Crogiez-Pétrequin, P. Jaillette (Hrsg.), Société, économie, administration dans le Code Théodosien. Villeneuve d'Ascq: Presses Universitaires de Septentrion, 465-480. CrossRef

159. Sanna, I., 1982. "Spirito e grazia nel «Commento alla lettera ai Romani» di Teodoreto di Ciro e sua dipendenza, in quest'opera, da Giovanni Crisostomo e Teodoro di Mopsuestia". Lateranum 48, 238-260.

160. Schärtl, M., 2011. "Nicht das ganze Volk will, dass er sterbe." Die Pilatusakten als historische Quelle der Spätantike. Frankfurt am Main: Peter Lang.

161. Schärtl, M., 2012a. "Das Nikodemusevangelium, die Pilatusakten und die "Höllenfahrt Christi"". In: Markschies, Schröter (2012: I, 1, 231-261).

162. Schärtl, M., 2012b. "Die sonstige Pilatusliteratur". In: Markschies, Schröter (2012: I, 1, 262-279).

163. Schiller, H., 1887. Geschichte der römischen Kaiserzeit. Zweiter Band. Von Diokletian bis zum Tode Theodosius des Grossen. Gotha: Perthes.

164. Scheck, T. P., 2008. St. Jerome, Commentary on Matthew. Translated by Thomas P. Scheck. Washington D.C.: The Catholic University of America Press.

165. Schmidt, P. L., 2020. "Passio ss. Bonosi et Maximiliani". In: Berger, Fontaine, Schmidt (2020: 506-508).

166. Scopello, M., 2013. "Autour de la femme de Pilate". In: G. Jori (Hrsg.), Ponzio Pilato. Storia di un mito. Firenze: Olschki, 13-30. CrossRef

167. Seeck, O., 1899. "Ceionius (28)". In: RE III, 2, 1863-1864.

168. Seeck, O., 1906. Die Briefe des Libanius zeitlich geordnet. Leipzig: Hinrich.

169. Seeck, O., 1917. "Iulianos (39)". In: RE X, 1, 94-95.

170. Simonetti, M., 2002. Ancient Christian Commentary on Scripture. New Testament Ib: Matthew 14-28. Downers Grove, Illinois: InterVarsity Press.

171. Speidel, M. P., 1997. "A Spanish Guardsman of Emperor Julian". Madrider Mitteilungen 38, 295-299.

172. Stöcklin-Kaldewey, S., 2014. Kaiser Julians Gottesverehrung im Kontext der Spätantike. Tübingen: Mohr Siebeck. CrossRef

173. Strack, H. L., Billerbeck, P., 1974. Das Evangelium nach Matthäus erläutert aus Talmud und Midrasch. Sechste, unveränderte Auflage. München: C. H. Beck.

174. Teitler, H. C., 2013. "Ammianus, Libanius, Chrysostomus, and the Martyrs of Antioch". Vigiliae Christianae 67, 263-288. CrossRef

175. Teitler, H. C., 2017. The Last Pagan Emperor: Julian the Apostate and the War against Christianity. New York: Oxford University Press.

176. Teitler, H. C., 2020. The Last Pagan Emperor: Julian the Apostate and the War against Christianity. [Corrected and updated edition.] New York: Oxford University Press.

177. Testard, M., 2004. "Les ultimes relations humaines du Christ avant sa mort". Bulletin de l'Association Guillaume Budé 1/2004, 204-227. CrossRef

178. Tischendorf, C., 1876. Evangelia apocrypha. Adhibitis plurimis codicibus graecis et latinis maximam partem nunc primum consultis atque ineditorum copia insignibus collegit atque recensuit Constantinus de Tischendorf. Editio altera ab ipso Tischendorfio recognita et locupletata. Lipsiae: Mendelssohn.

179. Van Bommel, B., 2017. "Cobet Revisited: New Light on a Brilliant and Eccentric Scholar". Mnemosyne 70, 1008-1039. CrossRef

180. Van Nuffelen, P., 2002. "Deux fausses lettres de Julien l'Apostat (la lettre aux Juifs, Ep. 51 [Wright], et la lettre à Arsacius, Ep. 84 [Bidez])". Vigiliae Christianae 56, 131-150. CrossRef

181. Vanderspoel, J., 1999. "Correspondence and Correspondents of Julius Julianus". Byzantion 69, 396-478.

182. von Domaszewski, A., 1918. Die Personennamen bei den Scriptores historiae Augustae. Heidelberg: Winter.

183. von Haehling, R., 1978. Die Religionszugehörigkeit der hohen Amtsträger des Römischen Reiches seit Constantins I. Alleinherrschaft bis zum Ende der Theodosianischen Dynastie (324-450 bzw. 455 n. Chr.). Bonn: Habelt.

184. von le Fort, G., 1955. Die Frau des Pilatus. Wiesbaden: Insel.

185. von Osiander, C. N., Reichardt, H., 1856. Des Kaisers Julianus Caesaren, übersetzt von C. N. v. Osiander, und Bartfeind, übersetzt von H. Reichardt. Stuttgart: Metzler.

186. Walker, N., 1963. "Yet Another Look at the Passion Chronology". Novum Testamentum 6, 286-289. CrossRef

187. Wallraff, M., Stutz, J., Marinides, N., 2018. Gelasius of Caesarea, Ecclesiastical History: The Extant Fragments. With an Appendix containing the Fragments from Dogmatic Writings. Edited by Martin Wallraff, Jonathan Stutz, Nicholas Marinides. Translated by Nicholas Marinides. Berlin / Boston: Walter de Gruyter.

188. Weiler, I., 2000. "Sport und Sportkritik in der Spätantike: Kaiser Iulian als kynischer Außenseiter?" In: C. Ulf (Hrsg.), Ideologie - Sport - Außenseiter. Aktuelle Aspekte einer Beschäftigung mit der antiken Gesellschaft. Innsbruck: Inst. für Sprachwiss., 167-184.

189. Wiemer, H.-U., 1994. "Libanius on Constantine". The Classical Quarterly 44, 511-524. CrossRef

190. Williams, D. H., 2012. St. Hilary of Poitiers, Commentary on Matthew. Translated by D. H. Williams. Washington, D.C.: The Catholic University of America Press. CrossRef

191. Wolff-Windegg, P., 2003. Gänge mit Pilatus. Essay. München: Scaneg.

192. Woods, D., 1995. "Ammianus Marcellinus and the Deaths of Bonosus and Maximilianus". Hagiographica 2, 25-55.

193. Wright, W. C., 1913. The Works of the Emperor Julian. II. With an English translation by Wilmer Cave Wright. London: Heinemann / New York: The Macmillan Co.

194. Wüthrich, S., 2011. Quand lire une parole c'est croire, analyse sémiotique des chapitres 27 et 28 de l'Évangile de Matthieu. Diss. Université Paul-Valéry-Montpellier 3.

Creative Commons License
Zwei Beiträge zum comes Orientis Iulianus, dem Onkel Kaiser Julians is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.

230 x 157 mm
vychází: 3 x ročně
cena tištěného čísla: 150 Kč
ISSN: 0567-8269
E-ISSN: 2464-6830

Ke stažení