Staroruská miniaturní sekerka z Mladoboleslavska. K problematice raně středověkého transferu východoevropských prestižních předmětů ve střední Evropě

The article discusses the unique find of a miniature axe from Horky nad Jizerou (Central Bohemia). After a brief summary of the find circumstances (detector find without context), a detailed description of the axe, its type classification, provenance, dating and socio-economic interpretation in the context of early medieval Bohemia follows. The find is classified among the miniature axes of East European origin (so-called Staro Rus or Old Russian) and placed between the 2nd half of the 11th century and the beginning of the 13th century. The occurrence of the miniature axe in the Bohemian River Jizera Basin is interpreted as a reflection of the heterogeneous composition and mobility of the military retinues in early medieval Bohemia, or it may be related to the course of the long-distance routes connect- ing Bohemia via Lusatia and Silesia to Eastern and Northeast Europe. Lengthy passages summarize the current find fund and the typal spectrum of miniature axes in Eastern, Northern and Central Europe, discussing their functions, social significance and social and geographic transfer. Other archaeological evidence of the contacts of Bohemia with Eastern Europe in the Early Middle Ages are also discussed.

1. Arne, T. J. 1911: Sveriges förbindelser med Östern under vikingatiden. Fornvännen 6, 1–66.

2. Artamonova, O. A. 1963: Mogiľnik Sarkela – Beloj Veži. In: Trudy Volgo-Donskoj archeologičeskoj ekspedicii III. Materialy i issledovanija po archeologii SSSR, No. 109. Moskva, 9–215.

3. Balodis, F. 1940: Det äldsta Lettland. Stockholm.

4. Bartošková, A. 1986: Slovanské depoty železných předmětů v Československu. Praha.

5. Darkevič, V. P. 1961: Topor kak simvol Peruna v drevnerusskom jazyčestve. Sovetskaja archeologija nr. 4, 91–102. Drozd, A. – Janowski, A. 2007: Wczesnośredniowieczny topór inkrustowany z miejscowości Pień na ziemi chełmińskiej. In: M. Bogaci – M. Franc – Z. Pilarczyk (Red.): Wojskowość ludów Morza Bałtyckiego. Toruń, 106–127.

6. Gaerte, W. 1929: Urgeschichte Ostpreussens. Königsberg.

7. Ginalski, J. – Kotowicz, P. N. 2004: Elementy uzbrojenia i oporzadzenia jeździeckiego z Grodziska wczesnośredniowiecznego "Horodyszcze" w Trepczy, pow. Sanok, stan. 2. Materiały i sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego 25, 187–257.

8. Charvát, P. 1998: Dálkový obchod v raně středověké Evropě. Brno.

9. Kirpičnikov, A. N. 1966: Drevnerusskoje oružije, 2, Kop'ja, sulicy, bojevyje topory, bulavy, kisteni IX–XIII vv. Moskva – Leningrad (Svod E 1–36).

10. Korzuchina, G. F. 1954: Russkije klady IX–XIII vv. Moskva – Leningrad.

11. Korzuchina, G. F. 1966: Ladožskij toporik. In: Kuľtura drevnej Rusi. Moskva, 89–96.

12. Košnar, L. 1970: K původu podkovovité spony z Oken. Sborník Národního muzea v Praze – řada A, XXIV, 81–97.

13. Košnar, L. 1982: Raně středověké třmeny ze Zbečna a Kolína. Praehistorica 10, 53–74.

14. Košnar, L. 2010: Tzv. Šluknovské kruhy. Studia Mediaevalia Pragensia 9, 75–109.

15. Květ, R. 1997: Staré stezky v České republice. Brno. Latvijas arheologija 1974: Latvijas PSR Arheologija. Riga. Lewicki, T. 1956: Źródła arabskie do dziejów Słowiańszczyzny, tom 1. Wrocław – Kraków.

16. Lietuvių menas 1966: Lietuvių liaudies menas. Senovės lietuvių papuošalai. Vilnius.

17. Ljapuškin, I. I. 1958: Gorodišče Novotroickoje. Moskva – Leningrad. (Materialy i issledovanija po archeologii SSSR 74).

18. Lutovský, M. 1986: Raně středověké šperky ruského původu v Čechách. Časopis Národního muzea – řada historická 155, 1–12.

19. Makarov, N. A. 1992: Drevnerusskije amulety – toporiki. Rossijskaja archeologija 2, 41–56.

20. Musianowicz, K. 1955: Sprawozdanie z prac wykopaliskowych przeprowadzonych w roku 1954 w Drohiczynie, pow. Siemiatycze. Wiadomości archeologiczne 22, 332–346.

21. Musianowicz, K. 1969: Drohiczyn we wczesnym średniowieczu. Materiały wczesnośredniowieczne 6, 1969, 7–236.

22. Nadolski, A. 1954: Studia nad uzbrojeniem polskim v X, XI i XII wieku. Łódź.

23. Nikoľskaja, T. N. 1968: Kuznecy železu, medi i serebru ot vjatič. In: Slavjane i Rus'. Moskva, 122–132.

24. Panasiewicz, W. – Wołoszyn, M. 2002: Staroruskie miniaturowe toporki z Gródka, pow. Hrubieszów. Archeologia Polski 47, 246–286.

25. Paulsen, P. 1956: Axt und Kreuz in Nordund Osteuropa. Bonn.

26. Ruttkay, A. 1975, 1976: Waffen und Reiterausrüstung des 9. bis zur ersten Hälfte des 14. Jahrhunderts in der Slowakei, I 1975, 119–216; II 1976, 245–395.

27. Sedova, M. V. 1959: Juvelirnyje izdelija drevnego Novgoroda (X–XV vv.) In: Trudy Novgorodskoj archeologičeskoj ekspedicii II. Materialy i issledovanija po archeologii SSSR, No. 65. Moskva, 223–261.

28. Sedova, M. V. 1981: Juvelirnyje izdelija drevnego Novgoroda (X–XV vv.). Moskva.

29. Sláma, J. 1990: Raně středověké Čechy a Rurikovská Rus. Archeologické rozhledy 42, 391–397.

30. Smetánka, Z. 2003: Archeologické etudy. Praha.

31. Turek, R. 1982: Mladoboleslavský ruský zámek (?). Časopis Národního muzea – řada historická 151, 200–207.

32. Vaníček, V. 2004: Vratislav II. (I.). První český král. Praha.

33. Vávra, I. 1974: Žitavská cesta. Historická geografie 12, 27–91.

34. Wołoszyn, M. 2010: Obecność ruska i skandynawska w Polsce od X do XII wieku – wybrane problémy. In: M. Salamon, J. Strzelczyk (Red.): Wędrówka i etnogeneza w starożytnośći i średniowieczu. Kraków, 299–334.

35. Wołoszyn, M. 2013: Grody Czerwieńskie i problém wschodniej granicy monarchii pierwszych Piastów. Stan i perspektywy badań. In: T. Sawicki (Red.): Studia nad dawną Polską 3. Gniezno, 85–116.

36. Wrzesińska, A. – Wrzesiński, J. 1996: Grób z miniaturowym toporkiem z Dziekanowic gm. Łubowo, woj. Poznańskie, stan. 22. Wielkopolskie Sprawozdania Archeologiczne 4, 197–204.